Herentalse Vaart bracht helder water uit het Schijn naar het hart van onze stad.
In de kelders van Engetrim in de Grote Hondstraat lag ergens een schilderij – vol gaten – te verkommeren. Het werd gered door Zurenborgkenner Alex Elaut. Op de voorgrond is een kronkelende waterloop te zien: de Herentalse Vaart. Dit idyllische tafereel is allicht moeilijk te herkennen, maar het situeert zich ergens ter hoogte van de Delhaize op de Plantin en Moretuslei. Aan die mysterieuze Herentalse Vaart wordt volgend jaar een tentoonstelling gewijd.
De permanente beschikbaarheid van drinkwater is iets wat wij al (te) lang als vanzelfsprekend
beschouwen. Het was in de 15de eeuw echter een probleem in de immer groeiende stad Antwerpen.
Daarom namen de vroede vaderen het besluit om niet-verontreinigd water af te takken vanuit de nog niet vervuilde Schijn.
SPUIHUIS
De werkzaamheden werden aangevat in 1486 en waren voltooid in 1491. De vaart vertrok vanuit een spuihuis in Wommelgem – de resten liggen ergens bij hole 18 op golfterrein Ternesse – en eindigde aan de Wapper. Het plan om de vaart door te trekken naar Herentals werd nooit gerealiseerd. De Herentalse Vaart was dus geen kanaal voor goederenvervoer, maar een aquaduct. Het enige ‘verkeer’ dat er enigszins op mogelijk was, waren wat schuiten en vletjes.
Ze was dan ook amper 4 m breed en 1,5 m diep. Ze liep vanuit de Draaiboomstraat in Wommelgem, via de Vaartweg, Wouter Haecklaan, Morckhovenlei, onder de Stenenbrug, Lt. Lippenslaan, Plantin-Moretuslei, Van Eycklei, Maria-Henriëtta/Louiza-Marialei, Blauwtorenplein, Oude Vaartplaats, Pijpelinckxstraat en Wapper.
VERZURING
Ter hoogte van de Van der Meydenstraat doorsneed de Herentalse Vaart de Potvliet. Die kreeg daardoor afwateringsproblemen, wat de gronden ten zuiden van de vaart deed ‘verzuren’. Deze gronden werden op het einde van de 19de eeuw opgekocht door de ‘Naamlooze Maatschappij voor het bouwen van Burgershuizen’ van de families Cogels en Osy. Ze verwierf daarbij ook de hoeve (op de rotonde van de Cogels- Osylei) en het landhuis ‘Zwarthof’ op het schilderij.
Op een klein stukje in het Rivierenhof na is de vaart volledig verdwenen. Ze werd in de jaren ’30 van de vorige eeuw volledig ‘ingebuisd’ en overwelfd. Oude foto’s laten zien dat je tussen de Montensstraat en de Wolfstraat een bruggetje moest oversteken.
BROUWERSHUIS
Om de Herentalse Vaart weer wat aan de vergetelheid te ontrukken, willen de Vrienden van het Brouwershuis er in 2021 een tentoonstelling aan wijden. Deze vzw zet zich al jarenlang in voor de restauratie en wederopenstelling van het Brouwershuis tussen de Brouwersvliet en de Adriaan
Brouwerstraat. In 2019 herdachten de Vrienden het 500ste geboortejaar van de letterlijk baanbrekende stadsvernieuwer en grondspeculant Gilbert van Schoonbeke via een hele reeks evenementen.
Het was Van Schoonbeke die water uitde Herentalse Vaart aftakte naar wat nu de Brouwersvliet is. Vanuit het speciaal daarvoor gebouwde Waterhuis (nu Brouwershuis) werd het verdeeld over
de talloze brouwerijen die daar gevestigd waren. Het 16de-eeuwse verdeelsysteem,
indertijd aangedreven door een rosmolen, is nog grotendeels intact.
Vandaar het initiatief tot de tentoonstelling, die hoogstwaarschijnlijk zal worden opgezet in het Maagdenhuis. Verderstaan er geleide wandelingen langs het tracé van de vaart op het programma.
Met dank aan Alex Elaut en Herentalse Vaart-specialist Wilfried Patroons. (Gazet van Zurenborg 3/20 juli/augustus, foto: Alex Elaut)
