Nu 2019 overgaat in 2020 is er meteen een einde gekomen aan de herdenking van het 500ste geboortejaar van Gilbert van Schoonbeke. Eén van de hoogtepunten van de viering was de vaartocht van Veenendaal naar Antwerpen aan boord van het historische schip Helena tussen 28 juni en 3 juli. De tocht was een evocatie van de turftransporten die Van Schoonbeke in zijn tijd moest organiseren.
Voor de uitwerking van zijn diverse bouwondernemingen, zoals de afwerking van de Spaanse omwalling, de aanleg van de Stadswaag, de Graanmarkt, de Vrijdagmarkt, de Nieuwstad (het latere
Eilandje) en het Leikwartier, had Van Schoonbeke veel bakstenen nodig. Die betrok hij uit onder zijn leiding gebouwde steenbakkerijen in Hemiksem, a.h.w. bovenop de Boomse kleilaag.
Om de ovens te stoken had hij echter turf nodig en die was in de ruime omgeving van Antwerpen
moeilijk te vinden. In 1550 slaagde hij er echter in om van Keizer Karel V een octrooi te verwerven voor de exploitatie van turfvenen in het gebied tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe. Daardoor wordt hij algemeen aangezien als de stichter van de gemeente Veenendaal,
die zich van meet af aan bij de herdenking van haar stichter heeft aangesloten.
Van Veenendaal naar Antwerpen
Om de turftransporten te herdenken trok de Helena op vrijdag 28 juni vanuit Veenendaal naar
Antwerpen. De etappes op de rout waren Wijk bij Duurstede, Vreeswijk, Schoonhoven, Dordrecht,
Willemstad, Bruinisse en Yerseke.
Het schip werd op de diverse etappes afgehuurd door een organisatie of een bedrijf. Het traject tussen Yerseke en Antwerpen werd gesponsord door de Antwerpse Scheepvaartvereniging (ASV),
de beroepsorganisatie van de maritieme agenten. Op 3 juli kwam het schip aan bij de aanlegsteiger Palingplaat, op de linkeroever.
Een authentiek schip of replica uit de 16de eeuw was niet meer te vinden, zodat de organisatoren voor de evocatie van de turfvaart terecht moesten bij de Nederlandse rederij Oosterschelde, die historische vaartochten organiseert.
De stevenaak Helena
De stevenaak Helena werd in opdracht van de Arnhemse schipper Wilhelm Georg Fromm in 1875 gebouwd op de werf Jonker gelegen op de Kinderdijk, de dag van vandaag Unesco-erfgoed omwille van zijn vele oude windmolens. Het ijzeren zeilschip werd ingezet op de Rijnvaart en was voor kleine partijen lading, eigen handel en kleinere havens geschikter dan een groot sleepschip.
In 1911 verkocht Fromm de Helena aan Adrianus Rijnbos, die de naam veranderde in Antonius Maria. In 1926 verandert het schip nog eens van eigenaar, deze keer Theodorus Verburg. In de loop der jaren werden er verschillende aanpassingen aan het schip aangebracht.
Het was onder de naam Antonius Maria dat het schip in 1952 overvaren werd en zonk. Na de berging moest het hele achterschip worden vervangen. Nog eens omgedoopt tot Argus bleef er in 1978 niet veel meer over van et schip. Tot in 1998 Bart en Kee Vermeer er hun oog op lieten vallen. De restauratie kon beginnen.
Op het nippertje slaagde Bart Vermeer erin een tekening van het schip uit 1885 van de vernieling te redden. Het zou tot 2003 duren vooraleer de opnieuw tot Helena omgedoopte stevenaak aan een nieuw leven kon beginnen. Reederij Oosterschelde staat sindsdien in voor de commerciële uitbating van het schip . (Foto: Hans Bombeke)
Bronnen
• PROF. DR. EM. HUGO SOLY (red.), Gilbert van Schoonbeke,
Visionair ondernemer in Antwerpens Gouden Eeuw,
Pandora, 2019.
• MR P. BLUSSÉ VAN OUD-ALBLAS, Een sprookje uit oude
tijden … Stevenaak
Helena, 2011, www.rivierzeilen.nl
.
